De Brandaris zoals we hem kennen© ANP
Terschelling viert woensdag de 700-jarige verbintenis met de stad Kampen. Want veel mensen weten het niet, maar het eiland en de stad hebben een bijzondere band. Dat heeft alles met de Brandaris te maken.
Kampen en Terschelling staan dit jaar stil bij een overeenkomst die 700 jaar geleden werd gesloten. Er is een speciaal Comité Kampen Terschelling 700 jaar, onder leiding van Barbara Wagenaar-Doeksen en Pieter van der Meer.
Hanzestad Kampen
De viering vindt plaats omdat het eiland de bouw van z’n vuurtoren aan Kampen te danken heeft. Kampen was in de 14e eeuw een belangrijke handelsstad in Nederland. Het stond in directe verbinding met de Zuiderzee, door de ligging aan de monding van de IJssel.
“Kampen was een hele rijke stad”, vertelt Van der Meer van de cultuurhistorische vereniging op Terschelling. “Het had veel zeelieden op het water. Amsterdam was toen nog een vissersplekje, maar Kampen al een grote Handzestad met handel in met name de Oostzee. Ze voeren door het Vlie, tussen Terschelling en Vlieland, naar de Oostzee.”
Aan boord waren vaak haring, textiel of andere handelsgoederen.
Kampen aan de IJssel© ANP
Maar in de middeleeuwen waren er nog geen GPS of goede kaarten. “Ze moesten echt op het oog varen. De Waddenzee is ondiep, je hebt eb en vloed, de vaarweg verandert vaak. Dus ze hadden een goede betonning en een baken nodig om goed te navigeren.”
Vooral de terugreis was lastig en gevaarlijk. Bovendien leken Terschelling en Vlieland veel op elkaar. “Dus een van de twee wilden ze eruit laten steken.” Zo ontstond het idee voor een baken op Terschelling.
De eerste Brandaris was een kerk
Op 28 september 1323 sloot Kampen een verdrag met Terschelling. Daarin werd besloten de zeestraat te beveiligen met tonnen. Kampen kreeg het recht van de hertog om die in het Vlie te leggen. Maar nog belangrijker, er moest ook ‘een voerhuijs oft eijn mercke’ worden gebouwd: een markering om zeelui de weg te wijzen.
Dat werd de eerste vuurtoren, die bekend werd als de Brandaris. “Het is fascinerend dat in de diepe middeleeuwen al zo’n afspraak is gemaakt met Kampen over de aanleg van de betonning en de allereerste vuurtoren”, vindt Van der Meer.
De Brandaris op een kaart van Willem Janszoon Blaeu, 1581-1638© Rijksmuseum | RP-P-OB-101.988
De Kampenaren betaalden mee, maar leverden ook stenen en balken. Als dank mochten ze gratis voor anker leggen. Aanvankelijk was de vuurtoren ook een kerk: de Sint-Brandariuskerk, waarschijnlijk genoemd naar Sint-Brandarius, zoals West-Terschelling vroeger ook wel werd genoemd.
Maar de kerk was een kort leven beschoren. “Hij stond dicht bij de zee en door de stroming is-ie rond 1570 in zee gestort. Pas daarna is de huidige Brandaris gebouwd”, vertelt Van der Meer.
Dit baken was er in de vroege middeleeuwen nog niet© ANP
De bouw heeft jaren geduurd, omdat ook een aanzet tot een nieuwe toren in elkaar stortte. De huidige Brandaris was pas in 1594 klaar. Men maakte gebruik van lantaarns. Het is de oudste als vuurtoren gebouwde toren van het land, zo’n 54 meter hoog. Op de gevel kwam een plaquette met de tekst: “Tot waarschouwinge aller seevarende die God behoede.”
Op de huidige Brandaris is nog een andere gedenksteen te vinden, die in 1994 is aangeboden door Kampen bij het 400-jarig bestaan van de vuurtoren.
Jubileumreis
Aanstaande woensdag is er een speciale jubileumreis. “Er komt een historische lezing door Kampenaar Cor Adema, die weet veel over de geschiedenis van Kampen en Terschelling. Wij doen een wandeling door de stad Kampen en wij brengen een bezoek aan de koggewerf. Want de kogge was het type schip dat in die tijd over zee naar de Oostzee voer.”
Het programma moet wat meer bekendheid aan de geschiedenis geven. “Het is heel bijzonder dat in die tijd al zo’n afspraak is gemaakt, maar op scholen wordt er niet over verteld en in musea is niet veel informatie te vinden. Dus dat is ook reden voor ons om hier aandacht aan te geven”, vertelt Van der Meer.
De vuurtoren van Terschelling is een begrip in heel Nederland© ANP
De vuurtoren was bepalend voor Terschelling, zegt Van der Meer. “Het was een erkenning van het eiland, het bracht handel en de gevolgen zie je nog steeds. Het varen op zee werd bijvoorbeeld van belang. Uiteindelijk is daarmee ook de zeevaartschool een product van wat 700 jaar geleden is afgesproken.”